Nederlandse Staatsinrichting
Grondbeginsel Parlementaire Democratie
De fundatementen van onze Democratische Rechtstaat
Vrije en eerlijke verkiezingen
Dat betekent dat iedereen zelf bepaalt waarop iemand stemt. En dat dat anoniem gebeurt. En dat de verkiezingen eerlijk verlopen. Voor de Tweede Kamer mag iedere Nederlander vanaf 18 jaar met kiesrecht stemmen.
Een gekozen volksvertegenwoordiging
Dit zijn politici die gekozen zijn door de inwoners van een land om ze te vertegenwoordigen. In Nederland zijn dat bijvoorbeeld leden van de Tweede Kamer of de gemeenteraad. Iedereen van 18 jaar en ouder met de Nederlandse nationaliteit kan zich kandidaat stellen voor de verkiezingen.
Scheiding van machten
De wetgevende (het parlement en regering), de uitvoerende (de regering) en de rechterlijke (rechters) macht werken gescheiden van elkaar. Ook controleren ze elkaar. Deze balans voorkomt dat er te veel macht in handen komt van een kleine groep mensen.
Politieke gelijkheid voor iedereen
Alle burgers hebben gelijke rechten en plichten. De overheid moet iedereen gelijk behandelen.
Een grondwet
Een grondwet, internationale verdragen en gewone wetten bepalen hoe mensen samen met elkaar leven. In een democratie is het erg belangrijk dat de wetten ook worden nageleefd. Door zowel burgers als de overheid.
De vrijheid van burgers wordt beschermd
In een democratie is de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging belangrijk. De bestuurders van een land mogen dit op geen enkele manier beperken. Dit betekent niet dat iedereen zomaar alles kan zeggen. Dat wordt bepaald door de onafhankelijke rechterlijke macht.
Er is een maatschappelijk middenveld
In een democratie zijn er belangengroepen, zoals non-gouvernementele organisaties (ngo’s) of vakbonden. Deze organisaties vertegenwoordigen grote groepen burgers en geven ze zo een stem.
Er zijn vrije media
Een democratie kan niet zonder vrije media. Die zorgen er namelijk voor dat burgers zich kunnen informeren over wat er in bijvoorbeeld de politiek gebeurt. Dat doen ze op een zo onafhankelijk mogelijke manier. Zonder invloed van bijvoorbeeld de politiek of belangenorganisaties.
Wetten
Koninklijk Besluit
Zijne Koninklijke Majesteit Willem-Alexander van Oranje Nassau
Er is altijd een regent, voor continuiteit van staat.
Constitutionele Monarchie
De regering bestaat uit de koning en alle ministers. Het kabinet bestaat uit alle ministers en alle staatssecretarissen. De ministerraad bestaat uit alle ministers. In het gewone taalgebruik worden de woorden regering en kabinet vaak door elkaar gebruikt.
Uitvoerende Macht
De Rijksoverheid
Functioneert altijd, met of zonder kabinet, en mag alleen de wet uitvoeren
De Rijksoverheid, ook wel het Rijk genoemd, is de landelijke overheid. Bij het Rijk werken ongeveer 150.000 ambtenaren. Ambtenaren op de ministeries bereiden beleid en wetgeving voor. Bij uitvoerende diensten voeren ambtenaren het beleid uit. Bijvoorbeeld medewerkers van de Belastingdienst, Rijkswaterstaat en inspecteurs.
Naast het motto ‘De Rijksoverheid. Voor Nederland’ heeft het Rijk een missie. Die luidt: ‘De Rijksoverheid werkt aan een rechtvaardige, ondernemende en duurzame samenleving. In onze democratische rechtsstaat is het belangrijk dat mensen en maatschappelijke organisaties zich in vrijheid en veiligheid kunnen ontplooien. Daarvoor zijn keuzes nodig, in Nederland, in Europa, in de wereld. De Rijksoverheid weegt belangen tegen elkaar af, investeert in de toekomst en treedt op als dat nodig is. Dat doet zij met hart voor de publieke zaak, integer en met kennis van zaken.’
Ministeries
Adviserende Macht
Hoge Colleges van Staat
Onderzoeken en controleren altijd alle lagen van overheid
Raad van State
De Raad van State is onafhankelijk adviseur van regering en parlement over wetgeving en bestuur en hoogste algemene bestuursrechter van het land. De Raad van State is een Hoog College van Staat. De Eerste Kamer, Tweede Kamer, de Algemene Rekenkamer en de Nationale ombudsman zijn dat ook. De Raad van State is een instituut dat in de Grondwet is geregeld. Hij heeft een eigen taak in de democratische rechtsstaat, die hij onafhankelijk van de regering uitvoert.
Algemene Rekenkamer
De Algemene Rekenkamer onderzoekt of de rijksoverheid publiek geld zinnig, zuinig en zorgvuldig uitgeeft. Onze wettelijke taak is de rechtmatigheid, doelmatigheid en doeltreffendheid te controleren van de ontvangsten en uitgaven van de rijksoverheid: doen we de dingen goed, en doen we de goede dingen? Hierover rapporteren wij op de derde woensdag in mei (Verantwoordingsdag) aan het parlement.
Nationale Ombudsman
De Nationale ombudsman helpt als het misgaat tussen u en de overheid. Dat doen we door u de weg te wijzen naar het juiste loket, advies te geven en effectief onderzoek te doen. Daarnaast dagen we overheden uit anders te kijken naar hun werk en dienstverlening. Zodat de belangen van de burger altijd gerespecteerd worden en onderdeel zijn in alles wat de overheid doet. Wilt u weten hoe wij werken? Of wat onze missie en visie is?
Adviserende Macht
Zelfstandig Bestuurs Orgaan (ZBO)
Onderzoeken en controleren altijd alle lagen van overheid
Centraal Bureau voor de Statistiek
De samenleving wil aan de hand van cijfers snel weten wat er gebeurt in de wereld om ons heen. Het CBS voorziet in relevante en onafhankelijke cijfers over uiteenlopende maatschappelijke onderwerpen. Deze veranderingen vragen van het CBS een grote mate van flexibiliteit, en daar zetten onze collega’s zich iedere dag hard voor in. Of het nu gaat om klimaatverandering, duurzaamheid, de woonopgave of armoede: wij beantwoorden aan de behoefte om transparante en toegankelijke informatie te verstrekken.
Alle Zelfstandige bestuursorganen
Landelijke Staatsinrichting
Uitvoerende Macht
Koning en ministers (kabinet) vormen regering en mogen wetten wijzigen of maken.
In de Grondwet staat dat de Koning samen met de ministers de regering vormt. De Koning is het staatshoofd van het Koninkrijk der Nederlanden. Sinds 30 april 2013 is dit koning Willem-Alexander.
Sinds 1848 staat in de Grondwet dat de Koning onschendbaar is. Dat wil zeggen dat de ministers verantwoording moeten afleggen aan het parlement over het beleid van de regering. De ministers zijn ook politiek verantwoordelijk voor de uitspraken en het gedrag van de Koning. Dit heet ook wel ministeriële verantwoordelijkheid. Het betekent ook dat de Koning niet gedwongen kan worden af te treden. Bij een minister kan dit wel.
Wetgevende Macht
Staten Generaal
Tweede kamer
De 150 leden van de Tweede Kamer worden gekozen door de Nederlandse bevolking en vertegenwoordigen de Nederlandse bevolking. De Tweede Kamer heeft twee hoofdtaken: de regering controleren en samen met de regering wetten maken. Om dat goed te kunnen doen, hebben Tweede Kamerleden verschillende rechten.
Eerste kamer
Kerntaak van de Eerste Kamer als medewetgever is de kwaliteit van de wetgeving toetsen op rechtmatigheid, uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid (toetsingscriteria) en het controleren van de regering. Hierin wordt zij ondersteund door de ambtelijke organisatie. De behandeling van een wetsvoorstel door de Eerste Kamer is één van de laatste fases van een langdurig proces dat onder andere de indiening door de regering, de behandeling door de Tweede Kamer en de inwerkingtreding omvat. Het houdt meer in dan alleen een debat en een stemming. Aan het debat gaat een schriftelijke voorbereiding vooraf, waarbij Leden commentaar kunnen geven op het voorstel en vragen kunnen stellen.
Rechterlijke Macht
Hoge Raad der Nederlanden
De Hoge Raad is een cassatiegerecht. Dat betekent dat de Hoge Raad beoordeelt of een lagere rechter (rechtbank/gerechtshof) bij een uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de procedure op de juiste wijze is gevolgd. De Hoge Raad vervult deze taak ook voor Aruba, Curaçao, Sint Maarten en Bonaire, Saba en Sint Eustatius.
Als cassatierechter beantwoordt de Hoge Raad rechtsvragen en draagt zo bij aan de ontwikkeling van het recht en de rechtsbescherming. Ook zorgt de Hoge Raad voor rechtseenheid. Zo vervult de Hoge Raad een belangrijke maatschappelijke taak.
Provinciale Staatsinrichting
Provincie voert landelijk en eigen beleid uit, Zuid Holland als voorbeeld.
Over veel zaken mag de provincie zelfstandig beslissen. Bijvoorbeeld waar ze wegen aanlegt. Daarnaast voert de provincie ook een aantal landelijke wetten uit. Zo is elke provincie verantwoordelijk voor de aanleg van nieuwe natuur.
Provincies
Wetgevende Macht
Elke 4 jaar gaan de stemgerechtigde inwoners van Zuid-Holland naar de stembus om de 55 leden van Provinciale Staten (PS) te kiezen. PS zijn de volksvertegenwoordigers en vergaderen maandelijks in het provinciehuis in Den Haag. Zij stellen de grote lijnen vast en controleren het dagelijks bestuur, het college van Gedeputeerde Staten.
Gedeputeerde Staten
Uitvoerende Macht
Dit college van Gedeputeerde Staten (GS) vormt het dagelijks bestuur van de provincie. Het bestaat uit 7 collegeleden, de provinciesecretaris en de commissaris van de Koning, die voorzitter is van het college.
Commissaris van de koning
Koninklijk Besluit
Commissaris van de Koning, Wouter Kolff, is de voorzitter van het college en van Provinciale Staten. De commissaris van de Koning (cdK) wordt voor een periode van 6 jaar benoemd door de Kroon (Koning en ministerraad). Wouter Kolff is commissaris sinds 1 september 2024.
Gemeentelijke Staatsinrichting
Taken van een gemeente, Rotterdam als voorbeeld.
Over veel zaken mag de gemeente zelfstandig beslissen. Bijvoorbeeld het bouwen van een theater, het aanleggen van een fietspad of het bouwen van woningen. Het maken van die keuzes is de belangrijkste taak van het gemeentebestuur. Daarnaast voert de gemeente ook veel landelijke wetten uit. Dit heet medebewind. Zo moet elke gemeente paspoorten en identiteitskaarten uitgeven aan haar inwoners.
Gemeenteraad
Wetgevende Macht
De gemeenteraad van Rotterdam vertegenwoordigt alle Rotterdammers. Het is het hoogste bestuursorgaan en daarmee de ‘’baas’’ van de gemeente. Samen met het college van Burgemeester en Wethouders (college van B en W) vormt de gemeenteraad het gemeentebestuur.
College van B en W
Uitvoerende Macht
Elke wethouder heeft verschillende onderwerpen waar hij of zij voor zorgt.
De leden van de gemeenteraad kiezen de wethouders. In Rotterdam heeft de gemeenteraad 45 leden.
Het college van B en W werkt samen en is met elkaar verantwoordelijk voor het gevoerde beleid van alle collegeleden.
Voor het college van B en W gelden een gedragscode en onderzoeksprotocol integriteit.
Dit zijn regels waaraan zij zich moeten houden. De gemeenteraad heeft deze regels vastgesteld. Klik op de links hieronder om ze te kunnen lezen.
Burgermeester
Koninklijk Besluit
De burgermeester van Rotterdam is Carola Schouten.
De burgemeester vormt samen met de wethouders het dagelijks bestuur van de gemeente. De burgemeester heeft eigen taken en bevoegdheden en is voorzitter van de gemeenteraad.
Zes Kiesbare Overheden
Europa
Het Europees Parlement vertegenwoordigt de burgers van de lidstaten van de Europese Unie. De leden van het Europees Parlement worden rechtstreeks verkozen. Het aantal leden dat voor een lidstaat in het Europees Parlement zit, is afhankelijk van het aantal inwoners. Bij de verkiezing van juni 2024 steeg het aantal zetels in het Europees Parlement naar 720. Nederland wordt nu vertegenwoordigd door 31 leden.
Bij de Europees Parlementsverkiezing in Nederland stemmen we op Nederlandse partijen. Deze partijen maken vaak deel uit van Europese fracties. Leden die niet bij een fractie zijn aangesloten, heten niet-ingeschrevenen.
Het Europees Parlement heeft wetgevende, begrotings- en toezichthoudende bevoegdheden. Verkiezingen voor het Europees Parlement vonden voor het eerst plaats in 1979. Toen bestond het Europees Parlement nog uit 410 leden, afkomstig uit 9 lidstaten van de Europese Economische Gemeenschap: België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Italië, West-Duitsland, Ierland, het Verenigd Koninkrijk en Denemarken.
Gemeentes
Vanaf 1 januari 2022 zijn er 345 gemeenten in Nederland. Dertig jaar geleden bestond Nederland nog uit 774 gemeenten. De omvang van een gemeenteraad hangt samen met het aantal inwoners van de gemeente. De grootste gemeenteraden van Nederland hebben 45 leden, dat zijn gemeenten met meer dan 200.000 inwoners. De kleinste gemeenteraden hebben 9 leden, dat zijn gemeenten met minder dan 3000 inwoners. Het aantal raadsleden – en dus zetels – is altijd oneven.
Provincies
In iedere provincie worden burgers vertegenwoordigd in het bestuur. Dit gebeurt via de Provinciale Staten.
De Staten controleert het dagelijks bestuur van de provincie: het college van Gedeputeerde Staten. Dit college wordt benoemd door de Provinciale Staten.
De vergaderingen van zowel de Provinciale Staten als het dagelijks bestuur worden voorgezeten door de commissaris van de Koning. De commissaris van de Koning wordt door de landelijke regering benoemd voor een periode van zes jaar.
De machtsverdeling binnen het provinciaal bestuur kan worden vergeleken met het landsbestuur. De Provinciale Staten zijn dan vergelijkbaar met de Tweede Kamer, terwijl het college van Gedeputeerde Staten enigszins lijkt op het kabinet.
Waterschap
Waterschappen in Nederland zorgen voor de waterhuishouding. Zo zorgen zij voor het beheer van dijken en sluizen, de juiste waterstand en voor zuivering van afvalwater. Er zijn 21 waterschappen in Nederland. Elk waterschap heeft een gekozen algemeen bestuur en een dagelijks bestuur. Beide besturen worden voorgezeten door een dijkgraaf of watergraaf.
Het algemeen bestuur van een waterschap is vergelijkbaar met een gemeenteraad. Dit algemeen bestuur stelt het beleid van het waterschap vast en controleert of het dagelijks bestuur dat beleid goed uitvoert. Het algemeen bestuur bestaat uit 18 tot 30 leden. Het grootste deel van deze leden zijn inwoners van het waterschap (ook wel de ‘categorie ingezetenen’ genoemd). Zij worden om de vier jaar gekozen via verkiezingen.
Een ander deel van het algemeen bestuur is voor vertegenwoordigers van boeren en natuurbelangen. Zij worden niet gekozen via verkiezingen. Zij hebben zogeheten geborgde zetels.
Zie voor meer informatie over de waterschappen www.waterschappen.nl.
Tweede kamer
Nederlanders met kiesrecht mogen elke 4 jaar – of vaker als een kabinet valt en er ontbindingsverkiezingen worden gehouden – kiezen wie hen vertegenwoordigen in de Tweede Kamer. De Tweede Kamer vormt samen met de Eerste Kamer het Nederlandse parlement (in de Grondwet Staten-Generaal genoemd). De Tweede Kamer bestaat uit 150 leden. De belangrijkste taken van de Tweede Kamer zijn: het controleren van de regering en het maken van nieuwe wetten. Het kabinet (bestaand uit de minister-president, ministers en staatssecretarissen) wordt niet gekozen. Na de Tweede Kamerverkiezing onderhandelen politieke partijen om een coalitie te vormen die de steun van een meerderheid in de Tweede Kamer heeft.
Eerste Kamer
Leden van de Provinciale Staten kiezen, samen met de leden van de kiescolleges, de Eerste Kamer. De Eerste Kamerverkiezingen worden twee á drie maanden na de Provinciale Statenverkiezingen georganiseerd.
Niet elk Statenlid heeft een even zware stem. Dat zou ook niet logisch zijn, want de provincies verschillen in inwonertal. De zogenaamde stemwaarde van ieder Statenlid hangt af van het aantal inwoners van de provincie die zij vertegenwoordigen. De inwoneraantallen die hierbij worden gebruikt, zijn de provinciale bevolkingsaantallen op 1 januari van het jaar waarin de Eerste Kamerverkiezing plaatsvindt.